Przedawnienie roszczeń – co to jest?
Przedawnienie roszczenia to instytucja z Kodeksu cywilnego, która oznacza, że po upływie pewnego czasu wierzyciel traci możliwość skutecznego dochodzenia swoich roszczeń przed sądem. Co ważne, przeważnie jeśli pozwany nie zarzuci przedawnienia już na początku postępowania, sprawa rozpatrywana jest bez uwzględnienia tego faktu.
W kontekście robót budowlanych przedawnienie roszczeń może dotyczyć zarówno kwestii zapłaty wynagrodzenia czy kar umownych, jak i roszczeń z tytułu rękojmi i gwarancji. Dlatego też jest ważne dla obu stron procesu budowlanego – zarówno dla inwestora, jak i dla wykonawcy.
Terminy przedawnienia
Roboty budowlane
Przedawnienie według zasad ogólnych
Ogólnie roszczenie przedawnia się w terminie 6 lat. Dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej (jak przeważnie przy robotach budowlanych) przedawnienie wynosi 3 lata. Zasada ta obowiązuje, jeśli nie ma szczególnych przepisów dotyczących konkretnego rodzaju roszczenia.
Na tych zasadach ogólnych przedawniają się roszczenia o zapłatę wynagrodzenia z tytułu robót budowlanych, czy też o zapłatę kar umownych za nienależyte wykonanie umowy.
Przedawnienie roszczeń z rękojmi i gwarancji
Jeśli chodzi o rękojmię, roszczenie o usunięcie wady przedawnia się z upływem roku od stwierdzenia wady (o ile zostanie ona stwierdzona w okresie rękojmi – zasadniczo 5 lat w wypadku budynków i 2 lata w pozostałych wypadkach). Roszczenia z gwarancji przedawniają się natomiast na zasadach ogólnych.
W znacznej zatem części roszczenia związane z umowami o roboty budowlane przedawnią się po 3 latach, jako że przeważnie wiążą się one z prowadzeniem działalności gospodarczej. Jedynie roszczenia z rękojmi mają krótszy okres przedawnienia, tj. 1 rok.
Przedawnienie przy umowie o dzieło
Często jednak w ramach procesu budowlanego zawiera się inne umowy niż umowa o roboty budowlane. Przede wszystkim są to wszelkie umowy o wykonanie projektu. Do tego rodzaju kontraktów zastosowanie będzie miał art. 646 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem dwóch lat. Będzie to dotyczyło zarówno roszczenia o zapłatę wynagrodzenia, jak i znacznej części roszczeń związanych z karami umownymi – to jest w tym wypadku, gdy wiążą się one z nienależytym czy nieterminowym wykonaniem robót.
Jeśli natomiast kara umowna jest zastrzeżona na wypadek niezwiązany bezpośrednio z istotą dzieła (jak np. kara umowna za odstąpienie od umowy), w grę wchodzi wtedy przepis ogólny, a więc to roszczenie przedawnia się z upływem 3 lat1.
Przedawnienie roszczeń z rękojmi i gwarancji
Termin przedawnienia roszczeń z rękojmi wynosi rok od momentu wykrycia wady. W wypadku gwarancji jest to standardowy termin przy umowie o dzieło, czyli 2 lata.
UWAGA! Jeśli termin przedawnienia wynosi 2 lata lub dłużej, jego zakończenie przypada na 31 grudnia danego roku. Przykładowo więc 3-letni termin przedawnienia rozpoczęty w lutym 2024 zakończy się 31 grudnia 2027 r.
Bieg terminu przedawnienia
Zgodnie z ogólną zasadą bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. W budownictwie zależy to np. od:
- dnia stwierdzenia wady – w przypadku rękojmi lub gwarancji;
- momentu, w którym należność miała zostać zapłacona – w przypadku roszczenia wykonawcy o zapłatę;
- dnia wskazanego na wezwaniu do zapłaty – w przypadku roszczenia o zapłatę niektórych kar umownych;
- upływu terminu usunięcia wady – jeśli umowa przewiduje karę umowną za opóźnienie w usuwaniu wady.
Przerwanie biegu terminu przedawnienia
Termin przedawnienia może też zostać przerwany, co oznacza, że potem zaczyna biec od nowa. Przerwanie następuje:
- przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia (np. wniesienie pozwu, wszczęcie egzekucji);
- przez uznanie roszczenia – to jest każde zachowanie się dłużnika, z którego wynika, że dłużnik uważa roszczenie za istniejące; (np. prośba o rozłożenie należności na raty, oświadczenie o chęci zapłaty, czy nawet częściowa zapłata kwoty wynikającej z danej faktury, jeśli dłużnik jednocześnie nie oznajmi, że nie uznaje pozostałej części roszczenia).
W wypadku uznania bieg natychmiast po uznaniu zaczyna biec na nowo. Jeśli natomiast to wierzyciel podejmie jakąś czynność, czyli np. złoży pozew do sądu czy wniosek o wszczęcie egzekucji, termin przedawnienia zacznie biec dopiero po prawomocnym zakończeniu postępowania.
Zawieszenie biegu terminu przedawnienia
W pewnych sytuacjach termin przedawnienia może być zawieszony, a po ustaniu danej okoliczności przedawnienie jest kontynuowane. W kontekście robót budowlanych są to sytuacje, o których mowa w art. 121 pkt 4-6 Kodeksu cywilnego, tj.:
- co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody;
- w wypadku roszczeń objętych umową o mediację – przez czas trwania mediacji;
- co do roszczeń objętych wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej – przez czas trwania postępowania pojednawczego.
Przedawnienie roszczeń – praktyczne aspekty
Jak uniknąć przedawnienia roszczenia?
Istnienie kilka sposobów zadbania, by przedawnienie roszczenia nie doszło do skutku. Jest to przede wszystkim:
- regularne sprawdzanie terminów (przede wszystkim pod koniec roku) – pozwala uniknąć sytuacji, gdy zasadne roszczenie przedawni się niepostrzeżenie;
- negocjacje – rozmowy z dłużnikiem mogą skutkować dobrowolną zapłatą lub zawarciem ugody, w której dłużnik uzna roszczenie w zamian za np. odstąpienie od domagania się części odsetek lub za rozłożenie na raty;
- wniosek o zawezwanie do próby ugodowej – pozwoli to na zawieszenie biegu terminu przedawnienia oraz może umożliwić rozwiązanie sprawy bez konieczności prowadzenia długotrwałego procesu;
- złożenie pozwu do sądu – w przypadku, gdy nie uda się osiągnąć porozumienia z dłużnikiem, taki krok może okazać się konieczny.
Co może zrobić dłużnik, jeśli nastąpiło przedawnienie?
Dłużnik, przeciwko któremu wierzyciel dochodzi zapłaty przedawnionej kwoty, powinien przede wszystkim podnieść zarzut przedawnienia w pierwszej czynności procesowej. Zazwyczaj będzie to sprzeciw od nakazu zapłaty lub odpowiedź na pozew.
WAŻNE! Nie należy zwlekać z podnoszeniem zarzutu przedawnienia - jeśli zostanie on zgłoszony później niż w pierwszej możliwej czynności, sąd może go uznać za spóźniony i pominąć, a w konsekwencji rozpoznawać sprawę tak, jakby przedawnienie nie miało miejsca!
Podsumowanie
Przedawnienie jest instytucją bardzo istotną – nierzadko może odwrócić sytuację o 180°. Sprawa niemal stuprocentowo wygrana może okazać się przegraną, jeśli wierzyciel zapomni złożyć pozew w terminie. Natomiast sprawa, w której roszczenie jest oczywiście zasadne, może się skończyć zwycięstwem dłużnika, jeśli wykaże, że roszczenie się przedawniło.
Podsumowując, przedawnienie roszczeń związanych z procesem budowlanym następuje w następujących terminach:
I. roszczenia przy umowie o dzieło (tj. np. o prace projektowe):
- o zapłatę wynagrodzenia – 2 lata od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane, roszczenie przedawni się z końcem roku;
- o zapłatę kar umownych – w wypadku kar wprost związanych z istotą dzieła (czyli np. za opóźnienie) – 2 lata, w wypadku kar niezwiązanych z istotą dzieła (czyli np. za odstąpienie) – 3 lata od zaistnienia danej okoliczności, czyli np. od odstąpienia; roszczenie przedawni się z końcem roku;
- o usunięcie wad z tytułu rękojmi – 1 rok od momentu stwierdzenia wady;
- o usunięcie wad z tytułu gwarancji – 2 lata od momentu stwierdzenia wady; roszczenie przedawni się z końcem roku;
II. roszczenia przy umowie o roboty budowlane (jeśli są związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, co zwykle ma miejsce):
- o zapłatę wynagrodzenia – 3 lata od upływu terminu zapłaty, roszczenie przedawni się z końcem roku;
- o zapłatę kar umownych – 3 lata od danej okoliczności (wezwania do zapłaty, upływu terminu do usunięcia wady etc.), roszczenie przedawni się z końcem roku;
- o usunięcie wad z tytułu rękojmi – 1 rok od momentu stwierdzenia wady;
- o usunięcie wad z tytułu gwarancji – 3 lata od momentu stwierdzenia wady; roszczenie przedawni się z końcem roku.
- wyrok SN z 20 października 2006 r., IV CSK 178/2006, ↩︎