Dziś temat, który dotyka znacznej części uczestników procesu budowlanego – dochodzenie roszczeń. Należy je rozumieć jako działania mające na celu otrzymanie należnego świadczenia – zapłaty, wykonania umowy, itp. W praktyce jednak skuteczna realizacja tych uprawnień często napotyka na przeszkody, które wynikają zarówno z kwestii formalnych, jak i sporów między stronami.
Najczęstsze przyczyny sporów to wady wykonawcze, opóźnienia w realizacji kontraktów oraz niewywiązywanie się z umów, zwłaszcza w kwestii płatności. Skuteczne dochodzenie roszczeń wymaga nie tylko znajomości przepisów, ale także umiejętności poruszania się w systemie prawnym. W artykule przybliżę, jak zabezpieczyć swoje interesy i uniknąć strat finansowych.
Rodzaje roszczeń w sprawach budowlanych
W postępowaniach dotyczących sporów budowlanych najczęściej dochodzi się roszczeń takich jak:
- o zapłatę wynagrodzenia;
- o zapłatę kar umownych;
- odszkodowawcze;
- z tytułu rękojmi/gwarancji.
Dochodzenie roszczeń o zapłatę wynagrodzenia
Żądanie zapłaty wynagrodzenia jest jedną z najczęstszych sytuacji tego rodzaju. Wykonawcy często mają problemy z uzyskaniem należnego wynagrodzenia za wykonane prace. Wynagrodzenie powinno być dokumentowane fakturami, protokołami odbioru robót oraz umową budowlaną. Ważne jest, aby gromadzić te dokumenty już na etapie realizacji projektu – w razie sporu będą one kluczowe w obronie interesów firmy.
Dochodzenie roszczeń o zapłatę kar umownych
Kary umowne często stosuje się w umowach budowlanych jako zabezpieczenie terminowego wykonania prac. Mogą one dotyczyć różnych aspektów, takich jak opóźnienia w wykonaniu robót czy niedotrzymanie określonych standardów jakościowych. Dochodzenie roszczeń z tytułu kar umownych wymaga odpowiednio skonstruowanego postanowienia umownego, precyzyjnie określającego wysokość kar oraz warunki ich naliczania.
Pamiętaj, że sąd może zmniejszyć wysokość kary umownej, jeśli uzna ją za rażąco wysoką w stosunku do szkody wyrządzonej.
Roszczenia odszkodowawcze
Roszczenia te pojawiają się w sytuacjach, gdy jedna ze stron poniosła szkodę w wyniku opóźnień, niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Ich dochodzenie nie jest łatwe – wymaga udowodnienia związku przyczynowego między działaniem lub zaniechaniem strony a poniesioną szkodą. Oznacza to, że do uzyskania pozytywnego wyroku sądowego musisz udowodnić kilka okoliczności. Nie tylko trzeba wykazać poniesienie straty, ale także fakt, że spowodowała to druga strona, działając niezgodnie z umową lub z prawem.
Roszczenia z tytułu rękojmi/gwarancji
W przypadku, gdy po odbiorze robót ujawnią się wady, inwestor może dochodzić roszczeń z tytułu rękojmi lub gwarancji, domagając się usunięcia wad lub obniżenia ceny za wykonaną usługę. Terminy rękojmi są wskazane w Kodeksie cywilnym i zależą od rodzaju umowy oraz typu wady. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi wystąpi, jeśli wada zostanie stwierdzona w danym terminie. Zasadą jest termin dwuletni, jednak jeśli wada dotyczy nieruchomości (co przy robotach budowlanych jest najczęstsze), termin wynosi 5 lat.
Etapy dochodzenia roszczeń
Etap przedsądowy
Pierwszym krokiem dochodzenia roszczeń jest zazwyczaj wezwanie do zapłaty. W praktyce pierwsze wezwania zwykle przyjmują postać inną niż pisemna – polegają na osobistym, telefonicznym, czy sms-owym przypomnieniu o konieczności uregulowania należności. Jeśli takie formy nie skutkują, wykonawcy często decydują się na pisemne wezwanie do zapłaty, doręczane pocztą lub osobiście za pokwitowaniem. Nierzadko na tym etapie angażowani są już pełnomocnicy, którzy pomagają sformułować wezwanie w taki sposób, aby mogło stanowić dowód w postępowaniu sądowym.
Postępowanie sądowe
Jeśli wezwanie do zapłaty nie przyniesie oczekiwanych skutków, należy rozważyć wniesienie pozwu do sądu. Warto pamiętać, że pozew musi spełniać określone wymogi formalne. W przypadku ich braku sąd może wezwać do uzupełnienia braków. To z kolei opóźni proces, a w niektórych sytuacjach grozi nawet zwrotem pozwu – w takiej sytuacji całą procedurę trzeba będzie rozpoczynać na nowo. Jest to szczególnie problemem, jeśli w międzyczasie dojdzie do przedawnienia roszczeń – może to się skończyć nawet przegraniem sprawy, pomimo że kwota była rzeczywiście należna.
Do pozwu należy też dołączyć dowody na poparcie swoich żądań. Mogą to być umowy, protokoły odbioru robót, faktury, zdjęcia wad czy korespondencja między stronami – słowem, wszystko, co świadczy o tym, że roszczenie jest rzeczywiście uzasadnione.
Postępowania sądowe potrafią się niestety ciągnąć miesiącami, a nawet latami – szczególnie, jeśli stan faktyczny jest zawiły. Przykładowo jeśli inwestor twierdzi, że nie wszystko zostało wykonane zgodnie z umową, często muszą zostać powołani biegli. Ich zadaniem jest ocena, czy i jaka część robót została wykonana nieprawidłowo.
Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego sąd wydaje wyrok. Może obejmować m.in. zasądzenie zapłaty na rzecz powoda czy nakazanie wykonania określonych czynności. W przypadku stwierdzenia, że roszczenia są nieuzasadnione, sąd oddala powództwo. Po wydaniu wyroku strony mają prawo do wniesienia apelacji. Jeśli do tego nie dojdzie, wyrok stanie się prawomocny.
Egzekucja
Po uzyskaniu wyroku sądowego, w którym sąd zasądza roszczenia na korzyść strony powoda, kolejnym etapem jest egzekucja. W pierwszej kolejności po uprawomocnieniu się wyroku, należy złożyć do sądu wniosek o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności.
Po uzyskaniu klauzuli wykonalności należy skierować wniosek do komornika, który przeprowadzi egzekucję. Możliwość wyboru komornika istnieje, ale w ograniczonym zakresie – zasadniczo powinien to być komornik z terenu, na którym dłużnik mieszka lub prowadzi działalność. W pewnych przypadkach można ten wybór rozszerzyć do komornika działającego na obszarze właściwości sądu apelacyjnego, na którym znajduje się siedziba kancelarii komornika właściwego.
Egzekucję można kierować do różnych składników majątku dłużnika – szerzej piszę o tym tutaj.
Dochodzenie roszczeń – praktyczne aspekty
Skuteczne dochodzenie roszczeń w sprawach budowlanych wymaga nie tylko znajomości przepisów, ale także umiejętności praktycznego ich zastosowania. Poniżej przedstawiamy kluczowe aspekty, na które warto zwrócić uwagę.
Jak zabezpieczyć swoje interesy już na etapie zawierania umowy?
Przede wszystkim umowę trzeba skonstruować w sposób możliwie jasny, aby uniknąć różnych interpretacji postanowień. Istotne jest ustalenie procedury odbioru robót i zgłaszania wad. Należy też szczegółowo określić obowiązki stron, w tym termin wykonania prac, jakość usług oraz procedury reklamacyjne. Zaleca się także umieszczenie w umowie klauzuli o karach umownych. W późniejszym dochodzeniu wierzytelności może też pomóc ustanowienie odpowiednich zabezpieczeń – np. w formie gwarancji bankowej czy ubezpieczeniowej.
Jakie dokumenty gromadzić, by dochodzenie roszczeń było skuteczne?
Dokumentacja może okazać się kluczowa w procesie dochodzenia roszczeń, ponieważ stanowi podstawowy materiał dowodowy. Warto gromadzić następujące dokumenty:
- Umowa i wszelkie aneksy – stanowią podstawę do wykazania zakresu obowiązków stron.
- Faktury, protokoły odbioru robót – są dowodami na wykonanie pracy oraz uzgodnioną kwotę zapłaty.
- Korespondencja mailowa, smsowa czy pisemna – wymiana korespondencji, w tym wezwań do zapłaty, potwierdza podjęte kroki w celu rozwiązania konfliktu.
- Opinie biegłych – w przypadku wątpliwości co do jakości wykonania prac, opinia techniczna może być niezbędna.
- Zdjęcia i nagrania – szczególnie w przypadku wad, opóźnień czy innych nieprawidłowości, dokumentacja wizualna może stanowić nieoceniony dowód w postępowaniu sądowym.
Jakie błędy najczęściej popełniają inwestorzy i wykonawcy?
Pierwsze błędy można popełnić już na etapie konstruowania umowy. Ich podstawowe rodzaje opisałam we wcześniejszym artykule. Na dalszych etapach pojawiają się takie zaniedbania jak brak właściwego dokumentowania przebiegu prac, opóźnienia w zgłaszaniu wad czy brak jakiejkolwiek reakcji na wezwania do zapłaty. Nie zawsze na wezwanie warto odpowiadać, jednak udawanie, że się go nie otrzymało, może doprowadzić do późniejszych problemów w sądzie.
Może też się zdarzyć, że strona czeka z podjęciem kroków prawnych tak długo, że dochodzi do przedawnienia roszczenia. To może rodzić problem nawet na etapie egzekucji. Jeśli wygrałeś proces i masz tytuł wykonawczy, ale o nim zapomniałeś, może dojść do sytuacji, kiedy komornik będzie musiał odmówić egzekucji. Co do zasady komornik nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym. Jednak jeśli już z samej treści tytułu wykonawczego wynika, że termin przedawnienia upłynął, komornik ma obowiązek odmówić wszczęcia egzekucji. By temu przeciwdziałać, wierzyciel powinien przedstawić dowody, że bieg przedawnienia został przerwany lub zawieszony.
Podsumowanie
Spory budowlane są skomplikowane, ale odpowiednie przygotowanie i profesjonalne zarządzanie procesem dochodzenia roszczeń może znacząco poprawić szanse na pozytywne rozstrzygnięcie sprawy; wymaga to dużej staranności i znajomości prawa. Zawsze należy brać pod uwagę terminowość oraz dokładność w dokumentacji; unikanie powszechnych błędów w tej kwestii pozwala na minimalizowanie ryzyka niepowodzenia.
Dobrym pomysłem jest stworzenie listy z istotnymi punktami, na które należy zwrócić uwagę przy każdym procesie budowlanym. Zaznaczanie tego, co już wykonaliśmy, może pomóc monitorować, czy nie przeoczyliśmy jakiegokolwiek ważnego aspektu.